Bošnjačka mahala, život uz Ibar

Bošnjačka mahala se već godinama, uz glavni most na Ibru, u medjunarodnim medijima pominje isključivo kao "problematično mesto", zbog čestih incidenata i sukoba u ovoj višenacionalnoj četvrti severne Kosovske Mitrovice

Bošnjačka mahala se već godinama, uz glavni most na Ibru, u medjunarodnim medijima pominje isključivo kao "problematično mesto", zbog čestih incidenata i sukoba u ovoj višenacionalnoj četvrti severne Kosovske Mitrovice.

Iako izvorno, naziv 'mahala' na turskom znači 'ulica', 'sokak', Bošnjačka mahala se danas zove naselje, koje se na oko 700 metara dužine prostire neposredno uz pojas reke Ibar, izmedju glavnog mosta i ušća reke Sitnice u Ibar, i oko 200 metara u dubinu severnog dela grada.

To je oduvek bilo etnički mešovito mesto. Sve do kraja šezdesetih godina prošlog veka, u ovoj četvrti su uglavnom živeli Muslimani i Srbi, uz nekoliko turskih porodica. Albanaca skoro da nije bilo. Albanci se u Bošnjačku mahalu, u većem broju naseljavaju sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka. I pored iseljavanja srpskog stanovništva u kasnim sedamdesetim i osamdesetim godinama, u Bošnjačkoj mahali je do '99. godine živelo najmanje 100 srpskih porodica, dok su se muslimanske porodice u većem broju iseljavale tokom devedesetih, uključujući i period posle '99. Prema dostupnim podacima, u čitavom gradu, uključujući i jug, živelo je oko 6,000 Bošnjaka do rata, da bi ovaj broj nakon rata spao izmedju 2,000 i 3,000.

Stari Mitrovčani se sećaju da je Bošnjačka mahala ovaj naziv dobila još u ranom XX-om veku, kada su je u većem broju naselile muslimanske porodice koje su krenule ka granicama tadašnje Turske, nakon aneksije Bosne i Hercegovine 1908. od strane takodje tadašnje Austrougarske carevine.

Nekadašnja slikovita četvrt tradicionalnih kuća sa plodnim baštama i lepim vrtovima na obali reke, odavno je izgubila čar mirne balkanske kasabe na jugu.

'Uglavljena' izmedju mostova, uz reku koja geografski i politički razdvaja grad na dva dela, sa gusto isprepletanim uskim, krivudavim uličicama, dvorištima opasanim visokim ogradama i zidovima, u nemirnim vremenima, Bošnjačka mahala se zbog svoje osobenosti i položaja nalazi na strateški najosetljivijoj i najvažnijoj tački. Strana koja uspe da kontroliše ovaj pojas uze reku, može da računa i na kontrolu kapije severnog Kosova.

U poslednjoj deceniji, u ovom mešovitom delu grada, bilo je mnogo ozbiljnih incidenata, od kojih neki i sa fatalnim posledicama. Stanovnici severne Kosovske Mitrovice i danas imaju gorka sećanja na medjunarodni pokušaj uspostavljanja takozvanih "zona poverenja" 2000. Prilikom uspostavljanja jedne od ovih zona u Bošnjačkoj mahali, odnosno pokušaja proširivanja ove zone dublje u severnu teritoriju, u tadašnjim višednevnim sukobima izmedju lokalnog srpskog stanovništva i francuskih vojnika, pored povredjenih na obe strane, amputirani su delovi nogu jednoj Srpkinji i Srbinu, usled povreda nastalih od ispaljivanja šok bombi.

Početkom iste godine, na samom severnom rubu Bosnjačke Mahale, u bombaškom napadu na jedan srpski kafić, povredjeno je više od dvadeset devojaka i mladića, a jednoj devojci je amputirana noga. Ovaj napad, uz raniji napad sa smrtnim ishodom na autobus UNHCR-a koji je prevozio Srbe u obližnjoj srpskoj enklavi, bio je povod za veliko nasilje Srba u severnom delu grada iste noći, u kom je više stotina Albanaca proterano sa severa i ubijeno osmoro. Albanski izvori su naveli da je stradalo 13 Albanaca.

Tih prvih godina nakon sukoba 1999. Srbi na severu su bili pod snažnim pritiskom da se dozvoli povratak i naseljavanje albanskog stanovništva. Iako su se neposredno nakon ulaska medjunarodnih snaga u pokrajinu 1999. godine, Albanci u velikom broju vraćali, ali i naseljavali severni deo Kosovske Mitrovice, a Srbi proterivani iz gradova i sela južno od Ibra, ubrzo je postalo očigledno da zbog priliva hiljada srpskih izbeglica, ali i gotovo svakodnevnih provokacija radikalnih Albanaca na severu, ostanak albanskih porodica u stambenim zgradama u centru grada, nije bio moguć. Tako su Albanci bili prinudjeni da se uz pomoć KFOR-a evakuišu sa severa.

Pritisak naseljavanja albanskog stanovništva se tako pomerao ka rubnim delovima grada, u pojasu Ibra. Uz povećan priliv albanskog stanovništva u tri pogranične tačke ka jugu nakon uspostavljanja zona poverenja - Tri Solitera, Bošnjačkoj mahali i Mikro naselju, a uz istovremeno istiskivanje i povlačenje srpskog stanovništva iz ovih delova, oni su dobili epitet - albanske enklave na severu Mitrovice..

U nedostatku zvaničnih i preciznih posleratnih podataka o broju stanovnika, razne agencije, uključujući KFOR i OEBS, licitirale su sa podacima o broju i nacionalnoj strukturi stanovništva u pojedinim delovima severne Kosovske Mitrovice.

U 2002. i 2003, navodio se podatak o oko 1,500 do 1,600 albanskih stanovnika u Bošnjačkoj mahali, dok su Srbi napuštali svoje kuće i povlačili se dublje u severnu teritoriju.

Istih godina, medjutim, počinju i prvi otkupi albanskih kuća i imanja u ovom delu grada. Veruje se da je tadašnji potpredsednik srpske vlade i predsednik Koordinacionog centra za Kosovo i Metohiju, Nebojša Čović, inicirao prve otkupe albanske imovine za fantastično visoke sume novca, primenjujući isti model koji su decenijama unazad primenjivali kosovski Albanci, kupujući srpska imanja u pokrajini. U otkupljene albanske kuće počele su da se useljavaju srpske izbeglice i povratnici, mladi bračni parovi sa troje i više dece, što je izazivalo gnev albanske javnosti i bilo povod za česte i nasilne incidente.

Veće naseljavanje srpskog stanovništva u ovoj četvrti, usledilo je od 2006. god. Tokom političke dominacije nacionalno opredeljene Demokratske stranke Srbije (DSS), i tadašnjeg premijera Vojislava Koštunica, uz pomoć velikih novčanih investicija iz Beograda, Bošnjačka mahala se u protekle tri godine pretvorila u gradilište. Izgradjeno je 7 stambenih zgrada, od čega je 5 useljeno. Renovirana je zgrada okruga u kojoj se sada nalazi i ispostava Ministarstva za Kosovo i Metohiju, i podignuta zgrada nove srpske opštine. Masovno se otkupljuju albanska, ali i stara srpska imanja. Niče nova, moderna četvrt u gradu. Procenjuje se da već sada, u jednom delu Bošnjačke mahale, živi oko 1000 Srba, te da je odnos stanovništva u ovom delu grada 60:40, u korist Srba.

Dečja graja se čuje na ulicama uz reku. Stanovništvo odlazi poslom u ovaj deo grada. Procvetala je mulltietnička trgovina. Na pijaci koja je nastala i spontano se širi u Bošnjačkoj mahali, Albanci prodaju, Srbi kupuju.

Ipak, u poslednem talasu nasilja u ovoj četvrti, tokom novogodišnjih i božićnih praznika, trgovina je u velikoj meri zaustavljena. Serija višednevnih incidenata započela je fizičkim napadom na mešovitu patrolu Kosovske policijske službe. Uhapšena su dva kosovska Albanca, koji su ubrzo pušteni. Incidenti su se uskoro nastavili ranjavanjem nožem mladog Srbina, zbog čega su takodje uhapšeni Albanci, ali i pušteni. Sukobi su eskalirali paljenjem lokala vlasnika Srba, koje su Albanci iznajmili i njihove robe, te bacanjem bombe na srpske vatrogasce, koji su pokušavali da ugase vatru u jednom od zapaljenih lokala. Dva vatrogasca su u ovom bombaškom napadu zadobila teške povrede. Tom prilikom su napadnuti novinarka i snimatelj lokalne televizije.

Kosovski Albanci su optužili Srbe za poslednje incidente u Bošnjačkoj Mahali. Na drugoj strani, srpski predsednik Boris Tadić se obratio pismom Generalnom Sekretaru UN Ban Ki Munu, u kom je zatražio "hitnu zaštitu za ugrožene Srbe" u Kosovskoj Mitrovici. Istovremeno, zvanični policijski izvori ne saopštavaju vinovnike ovih incidenata.

Zbog najnovijeg talasa nasilja u Bošnjačkoj mahali, posle dužeg vremena, na ulicama grada vidljive su medjunarodne vojne snage. Uz Francuze, u pokretnim i fiksnim patrolama, smenjuju se italijanski karabinjeri i vojnici, a grad nadleću helikopteri. Osetljive tačke u gradu, poput Bošnjačke mahale, dodatno su obezbedjene.

U prvim danima Nove godine, u nesigurnosti i strahu od novog nasilja, severna Kosovska Mitrovica podseća na vreme gotovo deceniju ranije.