Jugoistočna Evropa od građana

Lokalne vlasti mogu na razne načine poboljšati socijalnu uključivost na svojim područjima. O tome se raspravilo u toku NEXPO-a, prvog medjunarodnog sajma opština i gradova jugoistočne Evrope, koje se održalo u Sarajevu 10. i 11. marta 2011

“Nemam pojma ,šta je to?” odgovara Sulejman, sednoviječni građanin Sarajeva, na pitanje da li zna šta je socijalna inkluzija. Na pitanje da li zna šta radi načelnik u sarajevskoj opštini u kojoj stanuje,odgovara: “Nemam pojma ni to, vjerovatno upošljava rodbinu, prijatelje i namješta poslove”

Odgovori građana Sarajeva na ova pitanja uglavnom su dosta slični. Iako direktno biraju načelnike opština u kojim žive, tvrde da o onom što oni rade za zajednicu nisu upoznati.

Visoka politika, ustavne promjene, euroatlanske integracije sve su to pojmovi kojim političari bombarduju svoje glasače. Na nivou svakodnevnice glasačima je ipak najbitnije da imaju posao, urednu sredinu, redovan radski prevoz, čiste ulice, sigurne i dobre škole. O ulozi izabranih zvaničnika na lokalnom nivou u uključivanju građana u ove procese bilo je riječi na konferenciji koju je u Sarajevu organizirala mreža opština u jugoistočnoj Evropi NALAS (Network of Associations of Local Authorities of South-East Europe).

Načelnici i gradonačelnici opština kroz okrugle stolove i razmjenu iskustava razgovarali su o tome koja je njihova uloga i odgovornost prilikom uključivanaj građana u rad lokalnih zajednica.

U Bosni i Hercegovini načelnici opština se biraju direktnim putem na opštinskim izborima i jedni su od onih koji u budućnosti moraju ponijeti najveći teret uključivanja građana u funkcijonisanje njihove lokalne zajednice. Iako još uvijek čekamo na formiranje vlasti sa izbora održanih u oktobru , nije rijetkost da građani glasaju za čovjeka kojeg dobro znaju iz svoje lokalne zajednice bez obzira iz koje stranke je dolazio. Tako je Bosanski Petrovac, gradić u zapadnoj Bosni od oko desetak hiljada stanovnika, dobio na prošlim opštinskim izborima svog načelnika, mladog energičnog i obrazovanog Ermina Hajdera iz tek osnovane stranke.

Ermin je dvije godine načelnik ovog gradića, nije odlučio svoj hljeb zarađivati u nekom od većih gradova u BiH nego je odlučio ostati u svom Bosanskom Petrovcu i građene uključiti u ono što je njegov svakodnevni posao. O tome je govorio i na konferenciji.

„ Niko nije toliko moćan da bi mogao svoj posao raditi sam. Socijalna inkluzija prema mom mišljenju je građanski aktivizam i njihovo praćenje rada političara koje su izabrali. Meni je zadovoljstvo imati takvu vrstu kontrole, neki političari to ne vole, oni vole da se vlada narodom a ne da i građani učestvuju u vlasti“.

Za ovog mladog načelnika kaže ipak konkretna i praktična rješenja i rezultati su najvažniji pokazatelj uspjeha i njegovog ali i sredine u kojoj živi.

“ Najveći uspjeh mene i mojih sugrađana je u tome što smo uspjeli u gradiću koji je bio zaboravljen od svih smanjiti nezaposlenost za 50% od početka mog mandata i usmjeriti naše aktivnosti na jačanje poljoprivrede i proizvodnje domaće hrane” tvrdi Hajder.

O značaju socijalne inkluzije za lokalne zajednice na konferenciji je govorio i Kurt Kunz, šef saradnje za Istočnu Evropu švicarske agencije za razvoj i saradnju. Prema njegovim riječima uključenost građana u odluke vlasti je presudna posebno u okolnostima socijalnih nejednakosti. “Socijalna inkluzija je izazov i za bogata društva. Međutim u siromašnim društvima je presudna jer kad u društvu stepen nejednakosti dosegne veliki nivo, socijalni konflikt je neizbiježan. Primjer za to su i nedavna dešavanja u Sjevernoj Africi."

Uloga načelnika i gradonačelnika je prema mišljenju Kunza presudna jer su upravo oni ti koji najviše komuniciraju sa građanima. Recept za dobru saradnju, smatra Kunz leži u transparentnosti rada javne uprave. “Građani moraju znati gdje odlazi njihov novac na šta se troši i da li se troši efikasno i efektivno“ smatra Kunz. Socijalna uključenost je značajna kad se radi o populaciji koja zahtjeva posebnu društvenu pažnju kao što su pripadnici romskih zajednica,djeca, stare i iznemogle osobe, invalidi.

Darko Božić, član je Skupštine grada Beograda. Na konferenciji prezentirao je projekat grada iz kojeg dolazi a tiče se socijalne inkluzije romske populacije u Beogradu. U ovom gradu trenutno postoji oko 100 romskih naselja u kojim su uslovi života daleko od prihvatljivih. Nehigijena, smeće, nedostatak pitke vode, nemogućnost djece da pohađaju školu sve su to problemi sa kojim se građani romskih zajednica suočavaju.

„U jednom od romskih naselja u samom centru Beograda živjelo je oko 1200 ljudi, u uslovima koji su bili daleko od dostojanstva čovjeka. Grad Beograd realizirao je projekat izgradnje mobilnih stambenih jednica za ove ljude. Danas oni imaju svoje domove, struju, vodu, higijena je na zavidnom nivou a djeca idu u školu redovno. Radimo na tome da pronađemo i poslove pripadnicima ove zajednice i na takav način ih uključimo u sredinu u kojoj žive“ objašnjava Božić konkretne projekte socijalne ukljucenosti koje realizuje grad Beograd.

Stevco Jakimovski, načelnik je Opštine Karpos, jedne od opština grada Skoplja. Na njegovoj opštini živi oko 60 000 stanovnika i procenat nezaposlenosti iznosi 16%. Jakimovski sa ponosmo kaže da je to najniži procenat nezaposlenosti u Makedoniji te da su uslovi za investicije u ovoj opštini najpovoljniji.

„ Mi smo ti koji smo u direktnom kontaktu sa građanima, mi smo ti koji snose direktnu odgovornost za svakodnevna životna pitanja građana. Moramo imati više ovlaštenja. Iako decentralizovani pristup, i davanje više ovlasti lokalnoj samoupravi nije zaživio u Makedoniji u potpunosti, mi i dalje provodimo aktivnosti pomoći i uključivanja građana u proces poboljšavanja uslova života u sredini u kojoj žive prije svega kroz obezbjeđivanje povoljnih uslova za investitore.“

Generalni zaključci konferencije bili su da lokalne zajednice kao najeksponiraniji dio vlasti moraju imati više ovlaštenja u provođenju socijalne politike. Rad lokalnih zajednica mora biti transparentan i dostupan građanima a javna služba ne smije biti sama sebi svrha. Učesnici su se također složili da stepen uključenosti građana u rad lokanih zajednica nije na zadovoljavajućem nivou. Izgradnje strategija i baza podataka o socijalnoj strukturi građana jedne lokalne zajednice prioritet su za kreiranje sistematskog pristupa u procesu socijalne inkluzije.

Građani moraju biti više uključeni pogotovo u procese donošenja budžeta opština u kojim žive. Održavanje javnih rasprava o budžetu, definiranje prioriteta ulaganja mora biti rađeno u saradnji sa građanima jer oni najbolje poznaju potrebe zajednce u kojoj žive.

Pristup u kojem kreiranje planova razvoja počinje prvo sa informiranjem građana, zatim razmjenom ideja i prijdloga te uvažavanjem njihovih potreba i mišljenja jedini je efikasni put ka postizanju odgovorne i efikasne lokalne uprave koja služi svojim građanima.