Crna Gora promišlja aerodrome u evropskom ključu

Zahvaljujući kohezionim sredstvima kojima je finansiran evropski projekat SOLAR – u okviru kojeg su sarađivale Crna Gora, Italija i Albanija – proučavaju se mjere energetske efikasnosti i ograničenja emisija gasova sa efektom staklene bašte. S pogledom usmjerenim na proces pristupanja EU

Dva crnogorska aerodroma nedavno su se pridružila programu ekološke akreditacije koji prepoznaje i vrednuje napore ka postizanju nulte emisije, u cilju približavanja klimatskoj neutralnosti: prema klasifikaciji ACA (Airport Carbon Accreditation), oba crnogorska međunarodna aerodroma, onaj u glavnom gradu Podgorici i onaj turistički u Tivtu, trenutno su na prvom nivou, u fazi mapiranja.

Godine 2008, na sjednici Međunarodnog savjeta aerodroma Evrope (ACI Europe), posvećenost aerodromâ smanjenju emisija CO2 ozvaničena je usvajanjem rezolucije o klimatskim promjenama. Godinu dana kasnije, ova rezolucija rezultirala je stvaranjem sistema akreditacije ACA sa sedam nivoa, koji se od početnih sedamnaest članova vremenom razvio, te danas obuhvata više od pet stotina akreditovanih aerodroma .

Malim koracima ka članstvu

Uključivanje Crne Gore u sistem akreditacije ACA vezano je za učešće zemlje u projektu SOLAR – Održivo smanjenje karbonskog otiska u programu AiRports”. U periodu 2022-2023, partneri u projektu – Aerodromi Crne Gore, aerodromi italijanske regije Apulija, Razvojna agencija italijanske regije Molize i Uprava civilnog vazduhoplovstva Albanije – bili su uključeni u razmjenu dobrih praksi, u cilju smanjenja uticaja aerodromâ na životnu sredinu.

Neposredno pre pokretanja projekta, Crna Gora je, u saradnji sa Međunarodnom organizacijom civilnog vazduhoplovstva (ICAO), usvojila akcioni plan i pristupila sistemu CORSIA (Carbon Offsetting and Reduction Scheme for International Aviation), čiji je cilj smanjenje emisija CO2 u vazdušnom saobraćaju: od 2020. sproveden je niz akcija na nacionalnom nivou uz uključivanje svih relevantnih aktera, od kampanja za podizanje svijesti do obuke i rekonverzije na razlčitim nivoima.

Međutim, Aerodromi Crne Gore upravo u sklopu evropskog projekta SOLAR po prvi put su se “na zemlji” uhvatili u koštac s pitanjem ekološkog otiska i smanjenja emisija CO2. Analiza i razmišljanja o vazdušnom saobraćaju uopšte bilo je i ranije, no sada je aerodrom u središtu rasprave.

Iako emisije koje proizvode motori aviona imaju veoma veliki uticaj – čine 83 posto emisija gasova sa efektom staklene bašte proizvedenih na podgoričkom aerodromu – mogućnost uticanja na proizvodnju CO2 i smanjenje zagađenja takođe zavise od upravljanja čitavim lancem aktivnosti i usluga vezanih za aerodrom. Govori se o vozilima za istovar prtljaga, pomjeranju stepenica i transferu putnika, zatim o automatima za gorivo, agregatima, pumpama za vodu, protivpožarnim konstrukcijama, sistemima za grejanje i hlađenje zgrada, distribuciji energije, odlaganju otpada na putničkim terminalima, u prodavnicama i na javnim prostorima te o upravljanju javnim i privatnim prijevozom za dolazak i odlazak sa aerodroma.

Smanjiti rasipanje u cilju održivog rasta

Dvogodišnja saradnja sa italijanskim i albanskim partnerima u sklopu projekta SOLAR podstakla je razmišljanje i rezultirala strateškom analizom, u okviru koje su procijenjene emisije, mapirani svi izvori i dati nacrti prijedloga, pridržavajući se ideje koja se može posmatrati i kao obećanje: “Povećanje broja putnika ne bi trebalo da dovede do povećanja emisija”, stoji u završnom izvještaju projekta.

“Nakon niza godina individualnog rada na rješavanju lokalnih problema, saradnja sa italijanskim i albanskim partnerima omogućuje nam razmjenu dobrih praksi i dalji napredak u upravljanju, smanjenju i najzad neutralisanju našeg karbonskog otiska”, izjavio je Miloš Janković, koordinator projekta SOLAR za Aerodrome Crne Gore, tokom jednog od sastanaka organizovanih u sklopu projekta.

S preko trinaest hiljada polijetanja i slijetanja (podaci iz 2019, dakle prije pandemije) i oko 1,3 miliona putnika godišnje, Aerodrom Podgorica ima 471 zaposlenog i udaljen je manje od deset kilometara od glavnog grada. Motori aviona odgovorni su za proizvodnju gotovo 21 miliona tona CO2, dok vozila zaposlenih i putnika proizvode nešto više od 2500 tona. Potrošnja energije na aerodromu odgovorna je za manje od 6% ukupnih emisija, dok samo 0,8% emisija dolazi od aktivnosti na pistama za polijetanje i slijetanje.

Dakle, prostor za intervencije je ograničen, ali to nije obeshrabrilo partnere, koji su se tokom dvije godine fokusirali na detalje koji, iako naizgled nebitni, imaju dugoročan uticaj, poput prosječnog vremena paljenja motora aviona na pisti, tzv. taxi-in (interval između slijetanja i gašenja motora) i taxi-out (interval između pokretanja motora i polijetanja). Na pistama podgoričkog aerodroma ovo prosječno vrijeme iznosi 10 minuta, a kada bi se smanjilo za samo nekoliko sekundi za svaki od preko trinaest hiljada aviona, koliko ih godišnje prođe aerodromom, postiglo bi se značajno smanjenje emisija CO2.

Na pistama bi se moglo intervenisati i po pitanju prosječnog vremena paljenja pomoćne jedinice APU, koje trenutno iznosi 20 minuta: u pitanju je autonomni generator koji napaja avion električnom energijom kada su glavni motori isključeni i održava električni sistem u funkciji kada je avion parkiran daleko od zemnog izvora napajanja. Trenutno APU koristi mlazno gorivo, dok bi korišćenje zemnih sistema s energijom proizvedenom na efikasniji način i uz manji potrošnju CO2 u ovoj fazi dovelo do smanjenja emisija do 40%.

Važnost ekološke svijesti

Međutim, usporedba potrošnje u apsolutnim brojkama prijeti da uguši svaki entuzijazam, s obzirom da je potrošnja dizela za proizvodnju električne energije (1.624 litre) i za aktivnosti na zemlji (76.795) gotovo sto puta manja od potrošnje avionskih motora (6.616.340). Ipak, za potrebe analize, Crnogorci su procijenili koliko na putu od kuće do aerodroma potroše zaposleni (111.056 litara) i putnici (1.279), imajući u vidu činjenicu da 85% automobila u Crnoj Gori koristi dizel i da, tokom prosječnog životnog vijeka od 15 godina, ovi automobili troše 7 litara na 100 kilometara.

Za dolazak na aerodrom, tri četvrtine putnika koriste vlastiti automobil ili taksi; isti procenat zaposlenih koristi automobil, dok samo 3 od 100 radnika koristi autobus, a još je manji procenat onih koji na posao dolaze pješice.

Aerodromi Crne Gore organizovali su kurseve obuke za zaposlene, članove uprave i predstavnike zainteresovanih strana, uključujući uslužne i kargo kompanije, autoprijevoznike, catering firme, a sprovedena je i kampanja za podizanje svijesti. “Ekološka svijest je važna – izjavio je Božidar Pavlović, predstavnik crnogorske firme EcoEnergy Consulting, uključene u projekat SOLAR – to je trend koji ne diktira moda nego neophodnost, a brzina shvatanja njegove važnosti značajno će uticati na budućnost planete”.

Pažnja koje se u Crnoj Gori posvećuje klimatskim promjenama tesno je vezana s procesom pristupanja Evropskoj uniji, koji se smatra nacionalnim prioriterom. Ovo objašnjava napore Crne Gore da uskladi svoje zakonodavstvo s kriterijumima u oblasti zaštite životne sredine, kako bi u budućnosti mogla, između ostalog, punopravno pristupiti evropskom tržištiu uglja (EU ETS), gdje emisije gasova sa efektom staklene bašte postaju valuta razmjene.