“Novi Sad na vodi”, beton i protesti duž Dunava

Posle Beograda, Novi Sad. Novi urbanistički plan ugrožava obale Dunava i prirodno područje koje reci omogućuje da “diše” , od ključnog značaja u slučaju poplava. Gradske vlasti žustro nastavljaju s procesom betoniranja

Novim urbanističkim planom Novog Sada predviđena je izgradnja stambenog kompleksa na plavnoj površini duž Dunava koja je od presudnog značaja za očuvanje ekosistema i odbranu od poplava. Dok gradonačelnik tvrdi da je reč o projektu nužnom za urbani razvoj, udruženja i aktivisti smatraju da se radi o spekulativnom potezu koji će uništiti jedan od poslednjih zelenih kutaka glavnog grada Vojvodine. Uprkos nerešenim pravnim kontroverzama, u junu ove godine buldožeri su počeli krčiti šumu ne bi li oslobodili prostor za gradilište. Privremeno ih je zaustavila grupa građana koji od tada neprekidno dežuraju na licu mesta.

Tri meseca u šumi

“Jedna gospođa koja živi u blizini javila nam je da su počeli da seku drveće u Šodroškoj šumi. Došli smo najbrže što smo mogli”, pričaju aktivisti pred loncem koji kipti na kamperskom šporetu, među šatorima napola skrivenim gustom vegetacijom. Stigli su prekasno da spasu tri ogromne topole, ali na vreme da, bar privremeno, zaustave bagere. Aktivisti pretpostavljaju da je bagere poslala kineska kompanija CRBC kojoj je povereno izvođenje radova na izgradnji novog mosta preko Dunava, predviđenog upravo na području Šodroša, ali koja u tom trenutku nije imala dozvolu da započne radove. Zapravo, tada još nije bio izrađen ni konačni projekat, a Generalni urbanistički plan usvojen je tek 21. jula, u atmosferi uličnih sukoba.

“Javno preduzeće Koridori Srbije, koje se bavi izvođenjem velikih radova na putnoj infrastrukturi u zemlji, otpisalo je incident kao proceduralnu grešku”, kaže Nina Ciganović, koja bi uskoro trebalo da diplomira pravo, a koja, zajedno sa ostalim aktivistima, već više od tri meseca brani šumu. Radnici su, kako objašnjava naša sagovornica, dolazili više puta, poslednji put 18. septembra, ali uvek ih je dočekala grupa volontera koji dežuraju u šumi. Tokom leta, na ovom mestu, sad već poznatom kao Šodroš Survival Kamp, održan je niz koncerata, edukativnih radionica, skupova, a čak je postavljen i improvizovan bioskop na otvorenom. Kamp animira vrlo raznolika grupa aktivista, koja je nastala uglavnom spontano i sama se finansira. Pored ekoloških pitanja, aktivisti se, kako sami tvrde, zalažu za antifašizam, demokratiju i rodnu ravnopravnost. Mnogi od njih su studenti ili obični građani kojima su ulični pokreti potpuno strani, ali za koje je pretnja uništenjem ovog zelenog područja bila kap koja je prelila čašu.

Dragoceno plavno područje

Šodroški šumarak, zajedno s istoimenim jezerom (tačnije napuštenim dunavskim rukavcem) i Kameničkim i Ribarskim ostrvom, nalazi se u plavnom području, dakle u području koje s vremena na vreme, kada reka nabuja, biva poplavljeno. Ovo područje vekovima je štitilo centar grada, smešten oko tri kilometra nizvodno, od razornih poplava.

Za brojne građane, ovaj zeleni kutak – prekriven gustom vegetacijom i mirnim vodenim površinama, nastanjen sivim čapljama i pticama selicama, na samo nekoliko koraka od gradske vreve – predstavlja zelena pluća grada i zaslužuje da bude zaštićen.

Međutim, gradske vlasti imaju drugačije planove. Na mestu današnje šume nići će novi most i infrastruktura koja će ga povezati s glavnim gradskim arterijama, dok će veći deo novog kvarta, već nazvanog “Novi Sad na vodi”, uključujući stambene zgrade sa čak dvadeset spratova, biti podignut malo istočnije (na mestu gde se danas nalazi napušteno brodogradilište koje je građevinska firma Galens kupila bez oklevanja). Pojedine vodene površine (ne samo Šodroš, nego i rukavac Dunavac, takođe veoma posećen, iako lošije očuvan) trebalo bi da opstanu, ali nakon izgradnje betonskih nasipa i pristaništa za plovila u velikoj meri će izgubiti svoj prirodni izgled.

Čitavo područje će tako izgubiti značaj koji ima za reku. Planirana je izgradnja nove barijere, pet kilometara uzvodno, koja će dodatno smanjiti prostor namenjen reci, a koliko će biti efikasna u zaštiti od poplava, ostaje da se vidi.

Prirodna poplavna područja, koja su danas vrlo redak fenomen u Evropi, od ključnog su značaja za očuvanje bioraznolikosti. Iako se nalazi na samo nekoliko stotina metara od stambenih blokova u gusto naseljenom kvartu Liman, područje Šodroša prepoznato je kao ekološki koridor od međunarodnog značaja i kao stanište preko dvesta biljnih i životinjskih vrsta. Već više od deset godina razmatra se mogućnost da se ovo područje proglasi prirodnim rezervatom i geološkim lokalitetom, no do danas nije urađeno ništa konkretno po tom pitanju. Proletos je nevladina ogranizacija "Svet i Dunav" podnela žalbu Bernskoj konvenciji za zaštitu divljih vrsta zbog rizika koje bi za sobom povukla urbanizacija područja Šodroša. Odgovor se očekuje na jesen, ali do tada bi već moglo biti prekasno.

Kontroverzan proces

“Niko neće uništiti grad, nikome ga ne predajemo, nego ga čuvamo”, izjavio je gradonačelnik Novog Sada Miloš Vučević, dodajući da “mirno spava” i da neće podleći pritiscima “manje grupe ljudi”.

Novi Generalni urbanistički plan grada Novog Sada usvojen je 21. jula velikom većinom glasova gradskih odbornika. Dok je trajala sednica, demonstranti okupljeni ispred zgrade gradske skupštine sukobili su se sa policijom i mnogi su bili privedeni.

Izrađen sa zakašnjenjem, delimično uslovljenim pandemijom, nacrt plana, koji definiše razvoj grada za period 2020-2030, konačno je predstavljen početkom 2022, dok je konačna verzija predstavljena 13. marta. Iako su detalji plana objavljeni s velikim zakašnjenjem, građani i udruženja su podneli preko dvanaest hiljada prigovora, od kojih međutim nijedan nije uzet u obzir. Nije pomoglo ni protivljenje Društva arhitekata Novog Sada, koje je čak predložilo da se plan u potpunosti revidira.

Međutim, Zavod za urbanizam grada Novog Sada, zadužen za izradu plana, odlučno je tvrdio da su rešenja koja nudi plan “prilagodljiva, uključiva i promenljiva, zasnovana na održivom razvoju”, opravdavajući njihovu nužnost činjenicom da će tokom narednih godina glavni grad Vojvodine zabeležiti vrtoglav rast broja stanovnika.

Plan predviđa povećanje površine građevinskog područja sa 10.000 na preko 11.400 hektara.

Pored novih stambenih kvartova, koji su izazvali najviše polemika, planom je predviđeno i obimno preuređenje gradske putne mreže, uključujući izgradnju novog mosta (onog koji bi trebalo da pređe preko Šodroša), s ciljem spajanja centra grada s novom obilaznicom s druge strane Dunava, tačnije s takozvanim Fruškogorskim koridorom čija je izgradnja već počela, a koji takođe finansira i realizuje jedna kineska kompanija.

Dodatnu senku na čitavu priču bacilo je ponašanje javnog preduzeća “Vode Vojvodine”, koje je iznenada promenilo mišljenje o planu iz negativnog u pozitivno – odluka koja se poklopila s podjednako iznenadnom promenom direktora. Isto se desilo i na nacionalnom nivou: prestižni institut “Jaroslav Černi”, vodeća istraživačka ustanova u Srbiji u oblasti voda, dao je pozitivno mišljenje o radovima predviđenim planom, i to nakon što je, početkom godine, privatizovan.

Prema mišljenju aktivista, “Novi Sad na vodi” sve više liči na "Beograd na vodi", kolosalni projekat urbanog preuređenja koji je tokom poslednjih godina potpuno promenio fizionomiju prestonice kroz izgradnju nebodera nauštrb popularnog kvarta Savamala i privatizaciju priobalja. Dok su “Beograd na vodi” finansirali Ujedinjeni Arapski Emirati, ovog puta investicije dolaze iz Kine koja vrši sve jači uticaj na srpske vlasti. Ali rezultat je isti: za aktuelne vlasti, jedini put koji povezuje dva najveća grada Srbije s njihovim prelepim rekama napravljen je od betona.