U Bosni i Hercegovini organsku proizvodnju pokreće civilno društvo

U Bosni i Hercegovini organski sektor se zasniva na inicijativama pokrenutim od strane civilnog društva i pojedinih građana, koji su sposobni da prevaziđu postojeću konfuziju u tom sektoru na institucionalnom nivou. Sedmi dio naših istraživanja o organskoj proizvodnji u Jugoistočnoj Evropi

 Zastoj u institucijama

Ponekad je civilno društvo mnogo brže od politike. Takav je slučaj sa organskom poljoprivredom u Bosni i Hercegovini, gdje postojeće tenzije između entiteta kao i nesposobnost države, koja realno nikada nije funkcionisala, onemogućavaju provođenje zakona za regulisanje sektora organske poljoprivrede.

Zakonodavni okvir, u skladu sa Regulativom Savjeta EEC 2092/91 koja je zamijenjena Regulativom Savjeta EC 834/2007, usvojeni su u Republici Srpskoj, jednom od dva konstitutivna entiteta, dok u Federaciji BiH i na državnom nivou postoje samo u formi nacrta, što znači bez ikakve pravne vrijednosti. 

 Organska poljoprivreda i njeno porijeklo

Dinamičnost organizacija iz organskog sektora, koju čine civilno društvo i pojedinci, u velikoj mjeri se razlikuje od kompletne paralize institucija.

Porast broja ovih organizacija svjedoči o sve većem neraspoloženju prema potpuno blokiranoj državnoj politici, stvorenoj na više manje vještačkim podjelama.

Priča o organskoj poljoprivredi u Bosni i Hercegovini počinje polovinom ’90-ih godina osnivanjem udruženja BETA (Bosnian Environmental Technologies Association) od strane tima istraživača sa Agronomskog fakulteta u Sarajevu, koji se uključujе u niz aktivnosti u cilju promovisanja principa i vrijednosti organske poljoprivrede. BETA se 2000. godine uključuje u regionalni projekat promocije organske proizvodnje u zemljama Balkana (Introduction of organic farming and low input sustainable agriculture in the Balkan countries), pokrenut od strane holandske fondacije Avalon tokom 1999.godine.

Zahvaljujući aktivnostima udruženja BETA i podršci Švedske agencije za razvojnu saradnju (SIDA - Swedish International Development Cooperation Agency), 2002. godine osniva se Organsko – bosansko udruženje organskih poljoprivrednika. Ono danas broji oko 100 članova u čijem su sastavu proizvođači (sertifikovani i oni koji su u u periodu konverzije), prerađivači, distributeri i savjetodavci iz ove oblasti. U periodu između 2001. i 2005. godine, uz podršku SIDA, švedska organizacija Grolink provodi projekat razvoja organske poljoprivrede u Bosni i Hercegovini (Development of Organic Agriculture in Bosnia Herzegovina - BiHOP), koji omogućava dalji napredak u širenju prakse među proizvođačima.

Saradnja između SIDA i Grolink se nastavlja u projektu FARMA (Fostering Agricultural Markets Activity) u cilju razvijanja tržišta za organske proizvode. Projekat je finansiran od strane kako švedske SIDA tako i američke razvojne agencije USAID (United States Agency for International Development), jednom od vrlo aktivnih aktera u sektoru agro-proizvodnje Bosne i Hercegovine.

Tokom 2005. godine nevladina organizacija LIR (Local Development Initiative) počinje projekat razvoja organske poljoprivrede osnivanjem klastera za organsku poljoprivredu u sjeverozapadnoj Bosni i Hercegovini.

Projekat je finansiran od strane Evropske unije kroz program CARDS, čiji je cilj jačanje organskog sektora na teritoriji sjeverozapadne BiH i pružanje podrške aktivnostima Akreditovane regionalne razvojne agencije sjeverozapadne BiH (ARDA). ARDA će takođe učestvovati u projektu Bioadria, finansiranom iz fondova Interreg-a sa ciljem aktiviranja regionalne saradnje među udruženjima organskih proizvođača i podrškom partnerstvu sa italijanskim asocijacijama iz tog sektora.

 Sertifikacija

Prvo, i do danas jedino, sertifikaciono tijelo (Organska kontrola) osnovano je 2004. od strane asocijacije OK, nastale 2002. godine. OK je 2007. potpisala ugovor sa IOAS (International Organic Accreditation Service) i kasnije dobila akreditaciju IFOAM (International Foundation for Organic Agriculture) i ISO/IEC65 (Generalni zahtjevi za tijela koja rade sertifikovanje proizvoda). OK sertifikuje svih 39 operatera organske poljoprivrede, sarađuje sa KRAV (najvažnija organizacija koja sertifikuje proizvode organske poljoprivrede u Švedskoj) i ICEA (Institut za etičku i ekološku sertifikaciju), vodi inspekcije i izdaje sertifikate u skladu sa evropskim i američkim normativama (NOP – National Organic Programme).

Podaci pokazuju da je površina zemljišta pod organskom poljoprivredom, u Bosni u 2009. godini, iznosila 691 hektara, sa više od 220.000 hektara pod ljekovitim biljem, šumskim plodovima i pečurkama.

Sveukupna proizvodnja 39 sertifikovanih poljoprivrednika, namijenjena za evropsko tržište, premašila je komercijalnu vrijednost od 1,3 miliona eura. Ovi rezultati postignuti su uprkos ograničenoj državnoj pomoći, koja se zasniva na direktnom plaćanju, u zavisnosti od veličine zemljišta i putem naknada namijenjenih djelimičnom pokriću troškova za sertifikaciju.

 Problemi - slučaj pčelarstva

Kao i u drugim zemljama regije, organska proizvodnja ima probleme u ponudi (u mnogo slučajeva lokalni proizvođači ne uspijevaju da proizvedu potrebnu količinu), tako i u potražnji domaćeg tržišta (nedovoljna svijest potrošača i slaba kupovna moć). 

Iako usko specijalizovan sektor, koji broji samo 1% od ukupne organske proizvodnje, pčelarstvo je dobar pokazatelj svih protivrječnosti koje postoje u bosanskom poljoprivrednom sektoru: 350.000 kolonija (Agencija za statistiku BiH, 2009), proizvodnja koja varira između 2.500 i 3.000 tona u godini, nekoliko srednjih proizvođača i manje od 30% meda prodato putem zvaničnih kanala.

Većina malih proizvođača nastavlja da nudi svoje proizvode na pijacama ili u krugu familije. Razlog tome je nedovoljno proizvedena količina potrebna za prodaju u samoposlugama, kao i zakoni o veleprodaji koji iziskuju registrovanje, poboljšanje ambalaže i periodičnu analizu proizvoda.
Tako neorganizovan lanac teško može biti konkurencija proizvodima iz susjednih zemalja (prevashodno Slovenija, a i Hrvatska) koja mogu da pokriju 20-25% bosansko-hercegovačkog tržišta (uvoz meda varira između 500 – 1.000 tona u zavisnosti od godine).

 Ko je uspio

Uprkos svim problemima u sektoru postoje primjeri izuzetnosti (među kojima su zadruga Api-Med iz Sanskog Mosta, Admir Halilović iz Sarajeva i Admir Demirović iz Sanskog Mosta) koji su dobili bio sertifikat. Nedostatak državnih fondova predstavlja veliki problem. Shodno tome veoma ograničen broj modernih i konkurentnih firmi okružen je mnoštvom malih koje ne uspijevaju da prevaziđu egzistencijalnu fazu. Ipak nasuprot svim problemima sa kojima se susreću uspijevaju da opstanu, omogućivši na taj način važan priliv prihoda u porodične budžete.
Na ovim inicijativama se bazira organska proizvodnja u Bosni i Hercegovini. Dešavanja u civilnom sektoru su makar djelimično omogućila da se prevaziđe konfuzija koja karakteriše državne institucije. To je na primjer slučaj sa proizvođačem bio pečuraka Mushroom d.o.o. iz Čelinca, Heljda Eko, proizvođač heljdinog brašna, farbi i meda i drugih 6 proizvođača (Elmar d.o.o. Trebinje, Elmar-Aroma Care Bileća, Halilović d.o.o. Ilijaš, Roing d.o.o. Ljubuški, Anđelić d.o.o. Trebinje i Smrčak d.o.o. Zvornik) koji su zahvaljujući USAID, SIDA (program SIPPO - Swiss Import Promotion Programme), Privrednoj komori za inostranstvo Bosne i Hercegovine i Bosanskoj agenciji za promociju u inostranstvu, uspjeli da učestvuju na sajamu BioFach (World Organic Trade Fair) 2010. i 2011.

Postoje i oni koji vjeruju u alterantivne ponude u ugostiteljstvu, kao Vegehana, bio-vegetarijanska kafana, koja nudi kreativnu kuhinju, kao konkurenciju sarajevskim ćevabdžinicama.