Zapis 1, 2019.g, 100x100cm,akril na platnu. © Vladimir Lalić
Zapis našeg saradnika Božidara Stanišića o slikarstvu Ratka Lalića (Dolipolje kod Visokog, 1944 – Beograd, 2023) povodom osamdesete godišnjice umjetnikovog rođenja
Ovaj zapis o Ratku Laliću ne pišem ni radi lokalpatriotskih, ni - kako bi se tamo reklo - zemljačkih razloga. Neka bude sitan homage jednom od rijetkih srpskih i jugoslavenskih umjetnika odanih svom credu od prvog do posljednjeg slikarskog koraka. Homage nimalo hronološki, skokovit. Jedna impresija.
Na otvaranju velike retrospektivne izložbe (1972-2013) Ratka Lalića, jedan glas u beogradskoj Galeriji “Cvijeta Zuzorić” bio je vrlo spontan, nimalo akademski. Filmski reditelj, scenarist i pasionirani poznavalac umjetnosti Ɖorđe Kadijević, onomad osamdesetogodišnjak, u 7-8 minuta svog izlaganja o slikarstvu Ratka Lalića održao je svoj lectio ne samo o slikaru. (Sedam-osam minuta: razmišljajućima dosta od glasa inteligentnog i stručnog bića). Govorio je esencijalno o Laliću, da je slikar po definiciji, koji je mogao na svom početku da se drži prevlađujućih umjetničkih tendencija, takođe da nastavi slikanje svojih gromadnih ženskih aktova. I da slika bez opterećenja prema prethodnicima, i da je duhovno blizak Sezanu (“boja je dovoljna da izrazi sve”), i da crna kod Lalića ima skriveni hromatski intenzitet - naći ćemo u njoj karmin. Na kraju, Kadijević je prisutne podsjetio da je na prelomu 20. i 21. vijeka, kad se na slikarstvo počelo gledati kao na odumrli fenomen, kad su nas pomodno preplavile video-slike, instalacije i performansi (u tom trenutku se stari znalac uhvatio objema rukama za glavu!), Lalić je ostao na svom putu. “Nikad neće proći vreme slikarstva!”
Ne znam tačno kada je, krajem sedamdesetih (ili početkom osamdesetih?), u rodnom selu, nedaleko od Visokog, kraj rijeke Bosne Lalić izgradio prostran atelje. Ali, sjećam se kako skoro nije bilo dana a da moj otac Velimir svoju penzionersku šetnju ne završi kod Ratka. Moja majka se pribojavala: “Možda mu smetaš, dosađuješ?”, a on se branio: “Nimalo!”. (Onomad je s entuzijazmom pisao o Lalićevim izložbama).
Kasnije, kao student, potom mlad profesor, sa ocem sam ga posjetio nekoliko puta. Na štafelaju sam zaticao platna u nastajanju, kompozicije impresivnih dimenzija, iz kojih su svojim nemuštim jezikom o ljepoti ali i melanholiji postojanja progovarale trave, bašte, polja, strnjišta, plastovi, busenje, gnijezda, kamenje…
Naravno, i ptice.
Jednom prilikom, sjećanje me ne vara (a na to su me podsjetili i pojedini autori tekstova u monografiji Ratko Lalić – slikar neprekinutog kontinuiteta [1]) da sam jednom prilikom, prislonjen uz zid ateljea, vidio ležeći ženski akt. Jedan od onih, mislio sam tada, čija uznemirujuće gruba i posljedično upitna “ljepota” naslikanog subjekta učini da bismo jedan takav teško poželjeli za naš dom. I Kadijević nas je 2013. podsjetio na ranog Lalića, koji je “gromadnim ženskim aktovima” metaforizovao Prirodu i najavio svoj kontinuirani slikarski odnos prema njoj.
Napuštanjem teme akta kod Lalića počinje dominacija Prirode kao svojevrsnog čuda životodajnih sila. Priroda i samo priroda, kao da se Laliću ljudski lik (da ne govorimo o urbanom kontekstu života!) nije više nalazio u direknoj optici. Posmatrao je prirodu s opsesijom stvaraoca koji je mislio, mada to – koliko znam - nije eksplicitno izjavio, da u misteriji svijeta nije važno ko ga je stvorio: Bog, Energija ili Haos? I da umjetnik, ako je takođe čovjek, treba sebi dati skroman zadatak da se, zajedno sa svim svojim unutarnjim upitnicima, pokloni Prirodi? Nimalo slučajno pjesnik i esejist Dragan Jovanović Danilov govori o Laliću kao slikaru “produženog romantizma, koji nastoji da iznova romantizuje svijet i vraća nas iskonskoj energiji bitka…”.
Njegovo slikarstvo nije promaklo oku reditelja Živojina Pavlovića: "Platna Ratka Lalića kao da ne oblikuje ljudski, no duh same prirode. I po toj osobini ovo slikarstvo se nalazi u carstvu amorfije. Jer, u njemu je sve prolazno - struk trave, grana, zalelujali list, senka stabla polegla po grudvi zemlje, bleda svetlost kojom je obasjano ogoljeno kamenje...".
U svom zapisu Spoznaja samoga sebe Lalić govori o djetinjstvu kao izvoru svog “dijaloga sa prirodom”, kako je to 1988. označio njegov učitelj, slikar Stojan Ćelić. U djetinjstvu, kraj rijeke, veli da je napravio “malu Nojevu barku, drveni čamac (…) Plovio sam da dodirnem jutra, dane, godišnja doba, u potrazi za sopstvenom svjetosti…”. Ovako je jednom prilikom, u poznim godinama, govorio o sebi i svojoj slikarskoj radionici: “Svaki dan vodim razgovore pred štafelajem, u malom dvorištu pred mojim ateljeom na Starom sajmištu, u Orašcu, gde imam dvorište i baštu, u sećanjima i fotografijama iz mog zavičaja pored reke Bosne, dok hodam Beogradom... Moje slikarstvo je duga biografska vizuelna konstatacija prirode. Nastala iz neke moje sklonjenosti, van realnosti. Čovek od detinjstva nosi neke slike, živi sa njima, iz njih crpi i emituje stvaralačku energiju. Volim jednostavnost. To je moje osećanje sveta, moja likovna estetika…”.
Bez ikakve namjere da pokvarim ovaj zapis riječju zbog čijeg značenja je Lalić napustio Sarajevo i atelje kod Visokog, samo ću zapisati da je u Beogradu nastavio svoj rad, slikarski. Kontinuirano. I da nije bio od onih slikara, “probojnih” na tržištu, kojim je lakše kretati se laktanjem, negoli s kistom, štafelajem i paletom. O tome govori i činjenica da su vrlo kratku vijest o smrti Ratka Lalića objavili Radio-Televizija Srbije i jedan visočki portal, a jedini članci su se odmah pojavili samo na stranicama agencije SRNA i beogradskih Večernjih novosti. Istina je, kako bi rekao jedan njegov poštovalac, da bi se u nekoj drugoj zemlji mediji utrkivali ko će objaviti više slika, komentara i umjetnikovih iskaza o svom credu. Kažu da je jedini razlog većoj, ali zakašnjeloj medijskoj pažnji, razlog bila oproštajna riječ reditelja Kusturice, koja je probudila medije. (Jednu kuću, u Drvengradu je posvetio Laliću i njegovom djelu, te u okviru festivala Kustendorf, početkom 2024. organizovao višegradsku retrospektivu njegovih slika u Galeriji “Petar Lubarda”).
Zapis 2, 2017.g, 140x140cm, akril na platnu © Valdimir Lalić
Jedan od onih koji su bili pogođeni gluvoćom Beograda prema tužnoj vijesti, kolekcionar i poznavalac Lalićevog djela Milan Milinković doslovno je istresao iz sebe kako ne samo da nema više uglednih starijih umjetnika koji su obilježavali likovni život Beograda, "već skoro da nema više nikoga kome bih javio da je Lalić preminuo".
Ali, čemu takav kraj ovom zapisu?
Bolje će biti da vas podsjetim na jedan Lalićev zapis o sebi: “Kupio sam imanje i postao baštovan. I tako posmatram prirodne cikluse izbliza, čekajući zrenje, kao što je Mone gledao i slikao katedralu u razna doba dana i godišnja doba. Slikam, govorio je Lubarda, kao zemljoradnik: pripremim njivu, uzorem i pognojim, posejem i čekam plodove. I moja slika nastaje u tom kontekstu. Reč ‘seljak’ treba izgovarati sa poštovanjem a ne sa cinizmom, kako se ovde dešava. Kod nas se, kad se kaže seljak, misli na primitivca, zaostalog čoveka, glupaka. Zato smo dovde i došli. A seljak je mudar i lukav čovek - rekao je Lalić pre petnaestak godina u pero našem novinaru i dodao: - Huan Miro je govorio da snaga dolazi kroz noge. Taj kontakt sa zemljom je važna korespodencija sa životom. Kad je Miro iz Španije stigao u Francusku u koferu je doneo trave - doneo je miris, dodir…”.
Potom, da vam predložim video-sintezu Lalićeve retrospektivne izložbe (2013) u “Cvijeti Zuzorić”.
Bez riječi. Samo muzika. I slike.
[1] Priredio: Sava Stepanov; Izdavač: Cicero, Beograd 2010.
Biografija
Ratko Lalić rođen je 6. februara 1944. u Dolipolju, kod Visokog. Pohađao je Školu za primjenjenu umjetnost u Sarajevu, Akademiju likovnih umjetnosti i postdiplomske studije završio je u klasi profesora Stojana Ćelića 1975. u Beogradu. Bio je profesor crtanja i slikanja na Likovnoj akademiji u Sarajevu, zatim profesor na Akademiji likovnih umjetnosti na Cetinju 1992, a od 1994. je radio na Fakultetu primenjenih umjetnosti i dizajna u Beogradu. Predavao je i na Fakultetu likovnih umjetnosti u Banjaluci.
Imao je 73 samostalne i učestvovao na skoro 250 kolektivnih izložbi u gradovima bivše Jugoslavije (Beograd, Ljubljana, Skoplje, Sarajevo, Nikšić, Sombor, Zagreb, Mostar, Zrenjanin, Dubrovnik, Budva, Banja Luka, Novi Sad, Maribor, Užice, Niš…); u inostranstvu (Poljska, Australija, Novi Zeland, Filipini, Italija, Švedska, Francuska, Egipat, Indija, Rumunija, Bugarska, Njemačka…).
Dobitnik je brojnih nagrada, među kojim: Velike nagrade Fonda Riste i Bete Vukanović beogradskog Fakulteta likovnih umjetnosti, zatim Oktobarske nagrade grada Beograda za „studentske, umjetničke i naučne radove”, Šestoaprilske nagrade grada Sarajeva, za slikarstvo na Oktobarskom salonu u Beogradu 1975, Muzeja grada Sarajeva na izložbi Collegium artisticum ‘81, za slikarstvo u Skoplju (Osma izložba SULUJ-a). Univerzitet umjetnosti u Beogradu mu je dodijelio Veliku plaketu i povelju u znak priznanja za izuzetne zasluge i doprinos razvoju Fakulteta primenjenih umjetnosti i Univerziteta umjetnosti.
