Kontinuitet obilježavanja neustavnog 9. januara kao “Dana RS”

Širom bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska obilježen je još jedan neustavni 9. januar - “Dan RS”, a centralni događaji održani su ove godine u Banjaluci. Iako je Ustavni sud BiH u više navrata osporio ovaj datum i proglasio ga neustavnim za obilježavanje ovakvog događaja, te uprkos više do sada podnesenih krivičnih prijava, tužilaštva godinama ne djeluju. Obilježavanje “Dana RS-a” svake godine praćeno je zapaljivom i huškačkom retorikom koja potiče nestabilnost i incidente

Ove godine obilježavanje neustavnog praznika počelo je već 8. januara, kada je u Banjaluci održana svečana akademija na koju je došla i delegacija Vlade Srbije. Narednog dana održani su svečani defile i parada sa skoro 3000 učesnika, pripadnika entitetskih sigurnosnih službi, udruženja veterana, studenata, učenika i građana koji su mahali trobojkama i podizali tri prsta.

Na paradi su sudjelovali i predstavnici ruske motogrupe Noćni vukovi. Na bini je bio i ambasador Rusije u BiH Igor Kalabuhov. U prodaji u užem centru grada su bile zastave sa likovima ratnih zločinaca Radovana Karadžića i Ratka Mladića.

Javnost i političari u BiH navikli su na to da zvaničnici Srbije godinama učestvuju u ceremoniji slavljenja neustavnog dana i datuma, koji za značajan dio građana u BiH predstavlja mračni dio historije, a koji političari i javnost iz FBiH vide kao početak agresije i etničkog čiščenja u BiH.

Među gostima iz Srbije su između ostalih bili premijer Miloš Vučević, prvi potpredsjednik Vlade i ministar finansija Siniša Mali, potpredsjednik Vlade Aleksandar Vulin te predsjednica Narodne skupštine Srbije Ana Brnabić. U obraćanjima zvaničnika iz RS i Srbije zabilježene su kontradiktornosti: s jedne strane zapaljive i huškačke izjave, a s druge pozivi na mir i poštivanje Dejtonskog sporazuma.

Gotovo svi govornici su na svoj način osudili sudski proces koji se pred Sudom BiH vodi protiv predsjednika RS Milorada Dodika. Sam Dodik nije prisustvovao “manifestaciji” zbog oporavka nakon operacije koju je imao krajem prošle godine u Beogradu. Nije se pojavio ni predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, ali je poslao čestitku i poručio da će Srbija nastaviti čvrsto da stoji uz RS.

U drugim dijelovima entiteta također je svečano obilježen ovaj dan. Brojne desničarske i proruske grupe i organizacije iz BiH i Srbije i ove godine na različite načine slavile su veličajući presuđene ratne zločince, uz vatromet i poruku da će granice entiteta “braniti krvlju“, prenijeli su mediji.

Na ulicama brojnih gradova i opština u RS-u, bez obzira da li su pod upravom gradonačelnika i načelnika koji pripaduju vladajućim ili opozicionim strankama na entitetskom nivou, zabilježeni su defilei kolona vozila sa zastavama RS-a i Republike Srbije, kao i drugi oblici obilježavanja ovog dana kroz isticanje simbola entiteta. Ni ove godine 9. januar nije prošao bez incidenata .

Neustavnost

Ustavni sud BiH je u više navrata osporio datum i “Dan RS-a”. Godine 2015, po apelaciji tadašnjeg člana Predsjedništva BiH Bakira Izetbegovića, proglašeno je neustavnim obilježavanje 9. januara kao “Dana RS-a”. Nakon toga je Narodna skupština RS-a usvojila odluku o raspisivanju referenduma o “Danu RS-a”, a referendum je održan 25. septembra 2016. godine iako je Ustavni sud donio privremenu mjeru zabrane provođenja tog referenduma. Narodna skupština RS-a potom je krajem 2016. godine usvojila “Zakon o Danu RS-a”.

Ustavni sud je 29. marta 2019. godine, na zahtjev devet delegata Vijeća naroda RS-a (Bošnjaka i Hrvata), donio novu odluku na taj zakon i proglasio ga neustavnim i suprotnim Međunarodnoj konvenciji o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije te oprečnim Protokolu uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Osim što se u meritumu osvrnuo na događaje iz 1992. godine, u jednoj od odluka Ustavni sud BiH utvrdio je i da se na taj datum obilježava i vjerski praznik srpske pravoslavne kršćanske zajednice.

Ustavom BiH propisano je da su odluke Ustavnog suda konačne i obavezujuće, te organi RS-a i BiH dužni odluke Ustavnog suda izvršavati. Pravni stručnjaci smatraju da je učešće zvaničnika iz Srbije na proslavi “pravno nepostojećeg” Dana RS-a kršenje Dejtonskog sporazuma od strane Srbije, ali i BiH.

Venecijanska komisija se takođe izjasnila, konkretno da je izbor 9. januara za “Dan RS-a” podstaknut osjećanjima i događajima od značaja za samo jedan narod, te da nastavak obilježavanja ovog datuma može dovesti do diskriminacije.

Sve do 2015. godine i prve presude po apelaciji Izetbegovića, 9. januar se obilježavao bez velikih tenzija, a prijemima su prisustvovali predstavnici svih vjerskih zajednica, strane diplomate zapadnih zemalja, predstavnici Ureda visokog predstavnika.

Godinama bez reakcije Tužilaštva BiH

Poznato je da su najmanje tri krivične prijave upućene posljednjih godina Tužilaštvu BiH zbog obilježavanja 9. januara, neustavnog “Dana RS”. Prijavljeni su, između ostalih, Milorad Dodik, Željka Cvijanović, Radovan Višković, entitet RS, kao i gradovi Banja Luka i Istočno Sarajevo, u kojem je 2024. godine održana centralna svečanost. Iz Tužilaštva, koje bi bez obzira na krivične prijave trebalo djelovati i po službenoj dužnosti, nema nikakvih naznaka o pokretanju istraga ni konkretnih odgovora za javnost.

Visoki predstavnik Christian Schmidt je 2023. godine najavio da se 9. januar neće obilježavati na način na koji se obilježava u 2024. godini, ali je sve ostalo samo na riječima, iako je posljednjim izmjenama krivičnog zakona koje je proglasio 2023. godine za domaće pravosuđe stvari pojednostavio procesuiranje nepoštivanja odluka Ustavnog suda.

Schmidt je prošle sedmice rekao da je proslava 9. januara kao “Dana RS-a” jasan i direktan propust u provedbi konačnih i obavezujućih odluka Ustavnog suda BiH, kao i odluka Visokog predstavnika od 1. jula 2023. godine. Upozorio je da nepoštivanje odluka Ustavnog suda predstavlja krivično djelo prema Krivičnom zakonu BiH. Schmidt je naveo da je na organima za provođenje zakona, Tužilaštvu BiH i policiji, da poduzmu odgovarajuće zakonom propisane naredne korake, posebno u slučajevima koji se odnose na javne zvaničnike i državne službenike te na njihovo učešće u pripremi ili organizaciji proslave 9. januara.

Drugi međunarodni akteri u BiH, poput Ambasade SAD-a, Delegacije EU, Velike Britanije i OSCE-a, takođe su pozvali Vladu RS na poštivanje vladavine prava i odluka Ustavnog suda te odbacivanje provokativne retorike. Predstavnici međunarodne zajednice, kao i politički akteri iz entiteta Federacija BiH (FBiH) očekuju od relevantnih institucija za provođenje zakona i pravosuđa provođenje istrage o svakom slučaju kršenja zakona koji je povezan sa proslavom “Dana RS-a”.

Reagovali su, između ostalih, i član Predsjedništva BiH Denis Bećirović koji je rekao kako je temeljna obaveza svih organa vlasti poštivanje Dejtona i Ustava BiH, kao i ministar odbrane BiH Zukan Helez koji očekuje od Tužilaštva BiH “da procesuira organizatore provokatorskog i neustavnog događaja”.

Ministarstvo vanjskih poslova BiH uputilo je protestnu notu Republici Srbiji zbog učešća najviših državnih zvaničnika predvođenih premijerom i predsjednicom Narodne skupštine na obilježavanju 9. januara kao neustavnog "Dana RS".

Za deset godina potrošeno je više od 4 miliona BAM javnog novca RS-a (oko 2 miliona eura) na obilježavanje neustavnog praznika, prema podacima koje je objavila Slobodna Evropa. Ovogodišnje slavlje koštalo je više od pola miliona BAM budžetskog novca.